Бүгін мен еліміздегі өнеркәсіптік инновациялардың тәжірибесін сыни тұрғыдан бағалап, оларды дамыту үшін нені өзгерту керек деген ұсыныс бергім келеді. Инновацияның не екенін түсінуден бастайық. Бұл жерде екі анықтама бар, біріншісі қазақстандықтар үшін шетелде тұжырымдалған және соны біздің экономиканың инновациялық дамуына жауап беретін шенеуніктер қабылдаған, маған бұл туралы инновацияларды қаржыландыратын ұйымның басшысы айтты. Қысқаша айтқанда, бұл: сізде бұрын болмаған нәрсені жасау - инновация болып табылады. Мен келесі анықтаманы ұсынамын: инновация-бұл енгізілген өнертабыс, басқаша айтқанда – экономикалық айналымға енгізілген өнертабыс. Өнертабыс дегеніміз-қауіпсіздік құжатымен қорғауға болатын зияткерлік меншік: патент, куәлік және т.б. Шетелдік ғалымдар өздері үшін нарық тапқан өнертабысты инновация деп атайды. Көріп отырғаныңыздай, менің анықтамам мен шетелдік ғалымдардың анықтамасы бірдей, тек олар нарықтық терминологияны қолданады, ал менде посткеңестік терминология. Бірінші жағдайда, инновация бойынша, мысалы, мыналар қабылданады. Шетелде әзірленген және олардан енгізілген, біз сатып алған және Қазақстанда іске асырылған жаңа технологиялар. Бірақ бұл инновация емес, дәстүрлі күнделікті бизнес: сатып алды, әкелді, іске қосты. Бұл инновация емес екенін жақсы түсіну үшін Мен басқаша айтамын. Ауылда бұрын сұлулық салоны болмаған, тек шаштараз болған. Біз шетелде жабдықтар сатып алдық, сұлулықты үйретуді үйрендік және осы ауылда осындай салон жасадық – міне сізге жаңалық. Бұл сарказм емес, өйткені олар шынымен есеп береді. Бұл жағдайда мен жүздеген мың инновацияны қалай жасауға болатындығын айта аламын, атап айтқанда: сізге ауылдық дәретханалар керек, шұңқырдың үстіндегі дүңгіршекті білдіретін, дәретханалармен жабдықталып, ауылдық жерлерде таратылуы керек және міне есеп беру үшін жүздеген мың инновациялар алынады. Бұл инновация емес деп айтылған кезде, жауап: өнертабысты енгізу – бұл абсолютті инновация, ал қалғаны - жай инновация. Бірақ біз инновация бар немесе жоқ екенін түсінеміз, әйел сияқты, ана болуға дайындалып жатқан, әйел жүкті не жүкті емес, мынадай болмайды ғой ол аздап жүкті немесе немесе кішкентай жүктілік, абсолютті жүктілік. Сонымен, инновация неден басталады-ғылыми-техникалық қызметтің (ҒТҚН) нәтижесі ретінде ғылымнан, сондай-ақ әртүрлі әдістерді, мысалы, ӨЕШТні қолдана отырып, халықтың техникалық шығармашылығынан. Мұның қалай ұйымдастырылғанын көрейік, мысалдар келтірейін. Қарағанды облысының аудан әкімі біздің өнертабыстарымыз туралы біліп, шопандар мен фермерлер үшін 300-ден астам жаңартылатын энергия көздерін орнатуды сұрады. "Алькор" зауыты жел электр станцияларын дайындауға ниет білдірді тек оларға жобалық-конструкторлық құжаттаманы беру шартымен, "КВТ" ЖШС тұтынушыларға ЖЭС жеткізуге, монтаждауды жүргізуге және оларға сервистік қызмет көрсетуді қамтамасыз етуге дайын екенін білдірді. ТДҰА өкілі олардың осындай инновацияларды қаржыландыру үшін құрылғанын атап өтті, олар міндетті түрде конструкторлық құжаттаманы әзірлеуді, тәжірибелік қондырғыны дайындауды, оны сериялық өндіріс үшін жетілдіруді қаржыландырады, тек өтінім шетелдік сарапшының қолдауына ие болуы тиіс. Яғни, аудан әкімі, зауыт жұмысшылары, бизнес өкілдері, шопандар мен фермерлердің өздері де оларға электр энергиясы қажет пе, жоқ па білмейді, ал шетелде біледі, егер олар келісім берсе, олар қуана-қуана инновацияны қаржыландырады. Ғылымды қаржыландыруға және ҒТҚН-ны іске асыруға қатысты тағы бір мысал. Қазақстан, іс жүзінде, ғылым негізінен қаржыландырылмайтын, бірақ ғылымға қаржы бөлінетін және тендер өткізілетін әлемдегі жалғыз ел екені белгілі. Сонымен, ҒТҚН-ны коммерцияландыруға жеткізу үшін, тендерге қатысу құқығын алу үшін өнертабыстар деңгейінде жаңа технологиялар емес, тиісті процентильмен белгілі бір шетелдік журналдарда ағылшын тіліндегі мақалалар қажет. Бұл әбден мүмкін, тек 1200 – 2000 АҚШ долларын төле, тегін де алуға болады, бірақ екі жыл күту керек, солай сен тендерге қатысуға үлгермейсің. Мысалы, ҚР ҰҒА журналдары әлемнің ондаған елдеріне, АҚШ Конгресінің кітапханасы сияқты кітапханаларға жеткізілгенімен, отандық журналдарға деген немқұрайлылық. Содан кейін, бірнеше рет сынға ұшырағаннан кейін, олар Өнертабысқа патенттер енгізді, бірақ қайтадан тек шетелде және белгілі бір мәліметтер базасы болу керек. Бұл жерде тағы да ҰЗМИ сарапшыларына деген немқұрайлылық бар, бірақ олардың деңгейі өте жоғары, сондықтан Мен алдымен Қазақстан патенттерін, содан кейін Жапония, Оңтүстік Корея, Қытай, Канада, Германия патенттерін, еуропалық және Еуразиялық патенттерді алдым. Көріп отырғанымыздай, ҰЗМИ сарапшылары мен шетелдік сарапшылардың деңгейі бірдей болды. Сонымен бірге, шетелде патенттер алу қиын емес, бірақ бұл үшін көп ақша қажет. Сонымен қатар, бізде Қазақстанда нарыққа лайықты әзірлемелер бар ма деген сұрақ туындайды. Қысқаша айтқанда, мен бір ғана ҚР МШКҰЖ ҰО РМК Д.А. Қонаев атындағы тау-кен істері институтының бірнеше мысалын келтіремін, , кейбір әзірлемелердің видеосын сілтеме бойынша көруге болады https://cloud.mail.ru/public/eCKj/RdDs8tne5 Гидропушка әзірленді, тау-кен жұмыстарын жүргізу кезінде оны пайдаланудың экономикалық тиімділігі 4,5 – 4,7 млн АҚШ долларын құрайды, ал дайындау құны 100 мың долларды құрайды. Оны құру мүмкіндігі эксперименталды түрде расталды. Көмірді жерасты жағу және СО2 парниктік газын толық кәдеге жарату мүмкіндігімен электр энергиясын алу технологиясы мен жабдығы әзірленді. Эксперименттік қондырғылар әзірленді, жасалды және тәжірибелік тексеру жүргізілді. Конвейерлік пойыз әзірленді, бұл тау-кен массасын тасымалдауға жұмсалатын шығындарды және аршу жыныстарын өңдеу көлемін айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді, бұл бірқатар тау-кен кәсіпорындарын экономикалық тұрғыдан ақталатын аймаққа шығаруға мүмкіндік береді. Мысалы, ССКОК бірнеше жыл бұрын өнімнің қымбаттығына байланысты нарықтың 40% жоғалтты, ал конвейерлік пойызды пайдалану нарықтың көлемін сақтап қана қоймай, қосымша табыс алуға мүмкіндік береді. Әлемдік және әлемдік деңгейден жоғары тағы бірнеше оқиғаларды келтіруге болады. Инновациялық дамудың жолымен жүру үшін қазіргі жағдайда нені өзгерту керек. Ғылымды қолдау қажет, өйткені ғылымның мақсаты Елге қызмет ету тұрғысынан қоғамның инновациялық әлеуметтік - экономикалық дамуын қамтамасыз ету болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін тек екі мәселені шешу керек: - Ғылыми мәселе – табиғат құбылыстарына жаңа ғылыми білімдер орнату; қоғамның дамуы, қоғам мен табиғаттың өзара іс-қимылы туралы; олардың негізінде немесе оларды пайдалана отырып, жаңа технологиялар, әдістер, машиналар, жабдықтар жасау, әлеуметтік даму жағдайлары, әлеуметтік шиеленісті қысқарту және т. б. - Тәжірбие мәселесі - ғылыми мәселені шешу нәтижелерін экономикалық айналымға енгізу, сондай-ақ келесі шешімдерді қабылдау үшін, тәжірбие кезінде туындайтын инновацияларды құру және ғылыми мәселелерді (міндеттерді) тұжырымдау. Ғылыми мәселені шешу жолдары - бүкіл әлемде жасалып жатқандай, ғылымды үздіксіз (базалық) қаржыландыру. Бұл үздіксіз жаңа ғылыми білім алуға және жаңа технологиялар, әдістер, машиналар, жабдықтар жасауға мүмкіндік береді. Ұрпақтар сабақтастығы сақталады, бұл білікті зерттеушілерден жас ұрпаққа ғылыми білім мен тәжірибені ғана емес, құзыретті білімді де беруге мүмкіндік береді. Тәжірбие мәселесін шешу жолдары-ғылыми мәселені шешу нәтижелерін қаржыландыру (бастама ғылымнан, ғалымдардан), мәселелерді ғылымның мақсаты ретінде тұжырымдау (бастама тәжірбиеден, мемлекеттен және ғылымның өзінен). Ғалымдардың бастамасы гранттық қаржыландыру арқылы шешіледі, мемлекеттік органдардың бастамасы бағдарламалық-мақсатты қаржыландыру арқылы шешіледі. Мысалы, жаңа жабдықты, машинаны немесе технологияны іс жүзінде жүзеге асыру үшін ғалымдар гранттық қаржыландыруды сұрайды, тиісті мемлекеттік құрылым қаржыландырады немесе қабылдамау туралы шешім қабылдайды. Бизнеспен қаржыландыру да мүмкін. Тағы бір мысал. Экономиканың немесе әлеуметтік қатынастардың қазіргі жағдайы шешілуі керек мәселені анықтады. Мысалы, мегаполистің, атап айтқанда Алматының экологиялық проблемасы туындады. Бұл жағдайда әкімдік тәжірбиенің бұл мәселесін мақсат ретінде тұжырымдайды, атап айтқанда: қаланың экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөнінде нақты ұсыныстар әзірлеу және іске асыру. Ол бағдарламалық-мақсатты қаржыландыру арқылы шешіледі, қаржыландыруға бизнес қатыса алады. Бұл мәселені шешуге бірқатар тиісті ғылыми ұйымдар қатысады, атап айтқанда: ауа ағындарын зерттеу және қала құрылысы кезінде ауа қозғалысына теріс әсерді төмендетуді қамтамасыз ететін ұсынымдар әзірлеу жөніндегі География институты; пайдаланылған газдарды сіңіретін, оттегін барынша шығаратын және топырақты тазартатын орман екпелерінің түрлерін негіздеу үшін биологиялық бейіндегі институттар; қала құрылысы үшін ұсынымдар әзірлейтін техникалық бейіндегі институттар. жылу электр станциялары мен автокөлік газдарының шығарындыларын азайту; және т. б. Сонымен қатар, ғылыми тапсырма немесе тәжірбие мәселесі бизнестен гранттық қаржыландырумен шешіледі - бизнес тапсырыстары ғылыми ұйымдарға, бұл қазіргі заманғы шаруашылық келісімшарттар. Аталған тәсіл инновациялық тұрақты дамуды – сондай-ақ қатерлердің дамуымен салыстырғанда қауіпсіздіктің озыңқы дамуын қамтамасыз етеді. Басқаша айтқанда, ғылыми-техникалық прогресс, сондай-ақ инновациялар есебінен қауіпсіздікті (энергетикалық, азық-түлік, әлеуметтік, ұлттық, денсаулық сақтау және т.б.) дамыту, сондай-ақ инновациялар есебінен жатақхана заңдары есебінен қатерлердің дамуын тежеу.